ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΔΑΜΗΣ

Έργα Ελλήνων συνθετών στο μουσικό αρχείο της Φιλαρμονικής Εταιρείας “Μάντζαρος” (Κέρκυρα)

Περίληψη

Η ίδρυση πολιτιστικών σωματείων κατά τον 19^ο αιώνα στα Επτάνησα ήταν κάτι το σύνηθες. Μέσα σε αυτό το ρεύμα της εποχής ιδρύθηκε το 1890 στην Κέρκυρα και δεύτερη Φιλαρμονική Εταιρεία. Το σωματείο αυτό έφερε τιμητικά το όνομα του μεγάλου κερκυραίου μουσουργού και μουσικοπαιδαγωγού Νικολάου Χαλικιόπουλου Μάντζαρου, και με το όνομα αυτό συνεχίζει να είναι και σήμερα γνωστή.

Το ίδρυμα αυτό, έχοντας διανύσει ήδη εκατό και πλέον χρόνια παρουσίας στο μουσικό χώρο, είναι φυσικό να έχει αποκτήσει ένα αξιόλογο μουσικό αρχείο, το οποίο είναι στο μεγαλύτερό του τμήμα άγνωστο. Η προσπάθεια αξιολόγησης, αποκατάστασης, ταξινόμησης και παράδοσης του σε χρήση άρχισε μόλις το Νοέμβριο του 1999 μέσα στα πλαίσια των δραστηριοτήτων του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου, και, όπως είναι κατανοητό, η διαδικασία αυτή δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί.

Παρ’ολ’αυτά, και έχοντας εξετάσει μόνο ένα μέρος από το αρχείο, έχουν έρθει στην επιφάνεια αρκετά πρωτότυπα μουσικά έργα Επτανησίων συνθετών, ως επί το πλείστον για ορχήστρα πνευστών. Επίσης, σημαντική είναι η εύρεση ενός οδηγού ορχήστρας (παρτιτσέλο) από την όπερα του Σπ. Ξύνδα “Ο Υποψήφιος Βουλευτής”.

Στη σύντομη αυτή ανακοίνωση θα γίνει μια προσπάθεια παρουσίασης των έργων του αρχείου, αλλά και μια απόπειρα να συνδεθούν κάποια από αυτά με την αισθητική και την ιστορία της εκάστοτε εποχής.

 

1. Εισαγωγικά

Προσδοκία της παρακάτω ανακοίνωσης είναι η παρουσίαση των έργων των Ελλήνων συνθετών, τα οποία βρίσκονται στο μουσικό αρχείο της Φιλαρμονικής Εταιρείας “Μάντζαρος” στην Κέρκυρα. Η ανακοίνωση είναι προϊόν της έρευνας η οποία πραγματοποιείται στα πλαίσια του Τ.Μ.Σ. του Ιονίου Πανεπιστημίου με σκοπό την αποκάλυψη των ξεχασμένων πλευρών της μουσικής ιστορίας της νεότερης Ελλάδας. Η ενασχόλησή με το αρχείο της Φιλαρμονικής Εταιρείας “Μάντζαρος” άρχισε το Νοέμβριο του 1999 και συνεχίζεται ακόμα, μιας και μην έχοντας κανείς ποτέ στο παρελθόν ασχοληθεί με αυτό απαιτείται αρκετή ακόμα δουλειά, ώστε να ολοκληρωθεί η αποκατάσταση και η αξιολόγησή του και να παραδοθεί σε χρήση. Μολονότι, λοιπόν, ημιτελής, η εργασία μας έχει ήδη αποκαλύψει αρκετές και ενδιαφέρουσες πλευρές της μουσικής ζωής της Κέρκυρας και γενικά των Επτανήσων.

Τα Επτάνησα λόγω της γεωγραφικής θέσης τους, αλλά και λόγω ιστορικών και πολιτικών συγκυριών συμπορεύτηκαν με το λεγόμενο δυτικοευρωπαϊκό χώρο ήδη από τα μέσα του 13^ου αιώνα. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την σχετικά σταθερή πολιτική και κοινωνική κατάσταση, η οποία υπήρχε στα νησιά (με εξαίρεση ίσως την πανευρωπαϊκά ταραγμένη περίοδο 1797-1815), ευνόησε την ανάπτυξη τόσο της οικονομίας όσο και του πολιτισμού. Iδιαίτερα έντονη πολιτιστική άνθιση παρατηρήθηκε κατά τον 19^ο αιώνα, οπότε εμφανίστηκαν καλλιτέχνες όλων των ειδών (ζωγράφοι, συγγραφείς, ποιητές, μουσικοί, συνθέτες), ενώ το πολιτιστικό προϊόν έπαψε να είναι αποκλειστικό προνόμιο των ευγενών και πέρασε και σε άλλες κοινωνικές τάξεις. Ιδρύθηκαν πνευματικά ιδρύματα με σκοπό την εκπαίδευση, αλλά και την βελτίωση της ζωής των κατοίκων με κορωνίδα την Ιόνιο Ακαδημία, το πρώτο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα του νεότερου ελληνισμού, ήδη από το 1824.

Ιδιαίτερο ρόλο στην πολιτιστική ανάπτυξη και διάδοση έπαιξαν διάφορα σωματεία και σύλλογοι, που ιδρύθηκαν κατά καιρούς. Εκεί άνθρωποι με παρόμοια ενδιαφέροντα συναντιόνταν και αντάλλασσαν προτάσεις, σκέψεις και ιδέες. Φυσικά πρέπει να ειπωθεί, ότι η συμμετοχή σε τέτοιου είδους σωματεία είχε έντονο τον ταξικό χαρακτήρα και δεν ήταν λίγες οι φορές εκείνες, όπου άτομα από χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα αποκλείονταν από αυτά.

Σε ότι αφορά τη μουσική παιδεία στην Κέρκυρα, η πρώτη επίσημη προσπάθεια διδασκαλίας της μουσικής έγινε το 1840 με την ίδρυση της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κερκύρας (Φ.Ε.Κ.). Στην ίδρυσή της συμμετείχε ενεργά ο σπουδαίος Κερκυραίος συνθέτης και μουσικοπαιδαγωγός Νικ. Χαλικιόπουλος Μάντζαρος (1795-1872), ο οποίος οργάνωσε και είχε την εποπτεία όλων σχεδόν των ζητημάτων του ιδρύματος. Στη συνέχεια ιδρύθηκε και δεύτερη φιλαρμονική εταιρεία, η Φιλαρμονική Εταιρεία “Μάντζαρος” (Φ.Ε.Μ.) το 1890, το μουσικό αρχείο της οποίας θα μας απασχολήσει εδώ.

B) Σύντομη ιστορική αναφορά στη Φ.Ε.Μ.

Η Φιλαρμονική Εταιρεία Μάντζαρος ιδρύθηκε επίσημα το 1890 (8 Νοεμβρίου). Πρόγονός της ήταν ο “Ψυχαγωγικός Συνεταιρισμός”, ο οποίος λειτουργούσε ήδη από το 1888 και του οποίου ιδρυτές ήταν διάφοροι νέοι της εποχής. Ο “Συνεταιρισμός” ήταν ένα είδος άτυπης λέσχης, όπου τα “μέλη” της πραγματοποιούσαν διάφορες εκδηλώσεις, ανάμεσά τους και μουσικές. Το καλοκαίρι του 1890 τα “μέλη” του άτυπου αυτού οργανισμού παρακινημένα από την αγάπη τους για τη μουσική αποφάσισαν να του δώσουν επίσημη υπόσταση με τη δημιουργία ενός επίσημου σωματείου. Μετά από αλλεπάλληλες συνεδριάσεις το σωματείο αυτό πήρε την τελική ονομασία “Φιλαρμονική Εταιρεία “Μάντζαρος””, τιμώντας έτσι το έργο του ομώνυμου Κερκυραίου συνθέτη και μουσικοπαιδαγωγού. Πρώτος αρχιμουσικός της Εταιρείας ορίστηκε ο Αναστάσιος Ρινόπουλος.

Η μετεξέλιξη του άτυπου εκείνου σωματείου σε Φιλαρμονική Εταιρεία επέφερε και άμεσες αλλαγές ως προς τον προσανατολισμό του και τους σκοπούς του. Έτσι δημιουργήθηκαν σχολές εκμάθησης θεωρητικών και οργάνων, αλλά και ορχήστρα πνευστών (μπάντα), ενώ αποκλειστικός σκοπός του έγινε πλέον η διδασκαλία και η διάδοση της μουσικής. Μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα εκτός από σχολές θεωρητικών, πνευστών και κρουστών διέθετε επίσης και σχολές εγχόρδων, ωδικής και πιάνου. Σε ότι αφορά τα μουσικά σύνολα της Φ.Ε.Μ. εκτός από την ορχήστρα πνευστών διέθετε κατά καιρούς ορχήστρα εγχόρδων, μικτή ορχήστρα και χορωδία.

Από τα πρώτα βήματα του σωματείου, αλλά και από τη μετέπειτα πορεία του διαφαίνεται ένας σαφής φιλολαϊκός και προοδευτικός προσανατολισμός. Διατηρεί “θίασον προς ψυχαγωγίαν της εργατικής τάξεως”, ευνοεί την εισαγωγή στις τάξεις της ατόμων από τα εργατικά στρώματα (1893), προσφέρει δωρεάν φοίτηση και όργανα στους μαθητές της, προσφέρει επίσης και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη στους μουσικούς της και δέχεται πρώτη στις τάξεις της κορίτσια (1954).

Σήμερα προσφέρει τη δυνατότητα στα μέλη της να διδαχτούν βασική θεωρία και αρμονία, ενώ λειτουργούν σχολές πνευστών και κρουστών. Σε ότι αφορά τα μουσικά σύνολα της σήμερα η Φ.Ε.Μ. έχει να επιδείξει το μουσικό της σώμα, τη νεανική της ορχήστρα καθώς και μικρότερα σύνολα απαρτιζόμενα πάντοτε από μουσικούς της.

Πολλοί καταξιωμένοι μουσικοί τόσο στον ελληνικό χώρο όσο και εκτός αυτού έχουν ξεκινήσει από τις τάξεις της Φ.Ε.Μ., ενώ το μουσικό σώμα του ιδρύματος έχει πολλές φορές εκπροσωπήσει την Ελλάδα και την Κέρκυρα σε ποικίλες εκδηλώσεις εντός και εκτός Ελλάδος.

Γ) Το μουσικό αρχείο της Φ.Ε.Μ.

Πριν αναφερθούμε στα έργα Ελλήνων συνθετών του αρχείου είναι αναγκαίο να γίνει μια μικρή αναφορά γενικά στα περιεχόμενα του, όπως έχουν αποκαλυφθεί από τη μέχρι τώρα έρευνα.

Κατ’αρχάς πρέπει να επισημανθεί, ότι τα έργα του αρχείου δεν είναι αρχειοθετημένα με ενιαίο ταξινομικό σύστημα, αλλά οι κατά καιρούς επιμελητές της βιβλιοθήκης εφάρμοζαν το δικό τους, ενώ κάποια τεμάχια δεν ήταν καν ταξινομημένα. Αυτό δημιούργησε από τη μια ευνόητες αντικειμενικές δυσκολίες, ενώ από την άλλη κάνει επιτακτική την άμεση ενιαία ταξινόμηση του αρχείου από ειδικούς.

Τα μουσικά έργα, τα οποία έχουν μέχρι τώρα εντοπιστεί καλύπτουν χρονικά μια περίοδο από το 1857 μέχρι σήμερα και μπορούν να χωριστούν στις παρακάτω κατηγορίες και υποκατηγορίες:

1. Έργα για Ορχήστρα Πνευστών (παρτιτούρες μαέστρου ταξινομημένες είτε σε φακέλους είτε σε τόμους)

• Διασκευές/ Μετεγγραφές
• Πρωτότυπα Έργα

 

1. Έργα για Μικρή Ορχήστρα (έντυπες διασκευές/ κυρίως έργα της δωρεάς του μαέστρου Σπ. Κοσμά)

2. Έργα για Βιολί/ Βιολί και Πιάνο/ Τσέλο και Πιάνο

3. Έργα για Πιάνο

4. Σπαρτίτα από Όπερες

5. Μέθοδοι Διδασκαλίας Πιάνου

6. Μέθοδοι Διδασκαλίας διαφόρων οργάνων

7. Φωνητικά Έργα

• Για μια ή περισσότερες φωνές
• Χορωδιακά

Επίσης υπάρχουν και διάφοροι βιβλιοδετημένοι τόμοι, οι οποίοι περιέχουν τα μέρη ενός συγκεκριμένου οργάνου από διάφορα έργα (π.χ. το μέρος της 1^ης Κορνέτας από τρεις διαφορετικές εισαγωγές). Αυτή η πρακτική ήταν συνηθισμένη στις ορχήστρες πνευστών της Κέρκυρας στα τέλη του 19^ου και στις αρχές του 2Ο^ου αιώνα κατά τα πρότυπα των ευρωπαϊκών folios.

Η Φ.Ε.Μ. έχοντας θεραπεύσει για πάνω από εκατό χρόνια κυρίως τη μουσική για πνευστά όργανα έχει στο αρχείο της επί το πλείστον έργα για τέτοιου είδους σύνολα, χωρίς φυσικά να είναι αμελητέος ο αριθμός των έργων τα οποία ανήκουν στις άλλες κατηγορίες.

Δ) Έργα Ελλήνων Συνθετών

Περνώντας τώρα στα έργα των Ελλήνων συνθετών του αρχείου συναντάμε και εδώ τις ίδιες περίπου αναλογίες. Από τα 40 έργα Ελλήνων, μόλις τα πέντε από αυτά δεν είναι γραμμένα για ορχήστρα πνευστών. Σε ότι αφορά τη χρονική τοποθέτησή τους αυτή έχει ένα εύρος από το 1857 ως το 1920 τουλάχιστον. Η ύπαρξη στο αρχείο της Φ.Ε.Μ. έργων γραμμένων πριν από την ίδρυση της οφείλεται στο μεγαλύτερο μέρος της σε ένα κληροδότημα της οικογένειας του Στυλιανού Μπάκα, ο οποίος χρημάτισε αρχιμουσικός της Φ.Ε.Κ. περίπου το 1859.

Τα είδη τα οποία πλειοψηφούν είναι τυπικά έργα για ορχήστρα πνευστών. Έτσι έχουν βρεθεί εμβατήρια όλων των ειδών (οδοιπορικά, θρησκευτικά, πένθιμα) και ύμνοι, αλλά και “ελαφρά” μουσική της εποχής, όπως πόλκες, βαλς, passodopio. Στα έργα τα οποία δεν είναι γραμμένα για πνευστά συναντάμε τρία βιβλία με χορωδιακά έργα, ένα έργο για μικρή ορχήστρα και ένα βαλς για πιάνο. Σε ξεχωριστή κατηγορία πρέπει να τοποθετηθεί η απροσδόκητη ανακάλυψη μιας παρτιτούρας βιολιστή-διευθυντή της όπερας του Σπυρίδωνος Ξύνδα Ο Υποψήφιος.

Οι περισσότεροι από τους συνθέτες είναι φυσικό να είναι Επτανήσιοι, μια και η Φ.Ε.Μ. δραστηριοποιήθηκε σε αυτόν τον συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο. Τα ονόματά τους κυμαίνονται από τα πλέον γνωστά (Νικ.Μάντζαρος, Λαυρ. Καμηλιέρης, Ναπ. Λαμπελέτ) ως κάποια λιγότερο γνωστά στον ευρύ κοινό (Σωτ. Κρητικός, Σπ. Δουκάκης, Αριστείδης Μοναστηριώτης). Η τελευταία κατηγορία αφορά κυρίως αρχιμουσικούς ή μουσικοδιδάσκαλους, όχι όμως απαραίτητα και αποκλειστικά της Φ.Ε.Μ. Στους εκτός της Επτανήσου συνθέτες πρέπει να αναφέρουμε τον Μανόλη Καλομοίρη και τον Δημ. Ρόδιο με δύο και ένα βιβλία χορωδιακών τραγουδιών αντίστοιχα να βρίσκονται στο αρχείο (βλ. σχετικό πίνακα στο τέλος του κειμένου).

Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν μερικά από τα έργα αυτά ενδεικτικά. Η επιλογή τους έγινε σύμφωνα με τη μοναδικότητά τους, την ιστορική σημασία τους, αλλά και το κατά πόσο χαρακτηρίζουν μουσικά μια συγκεκριμένη εποχή.

Εδώ πρέπει να ειπωθεί, ότι οι παρατηρήσεις, τόσο της παρουσίασης όσο και του συνοπτικού καταλόγου, αφορούν στοιχεία που βρέθηκαν στην παρτιτούρα του μαέστρου και μόνο. Επίσης οι αριθμοί αρχειοθέτησης αφορούν μόνο τις παρτιτούρες αυτές και όχι και των οργάνων. Τα έργα στα οποία θα αναφερθούμε παρακάτω είναι όλα για ορχήστρα πνευστών, εκτός αν επισημαίνεται κάτι διαφορετικό.

Αρχίζοντας θα αναφερθούμε σε δύο έργα του Ν. Χαλικίοπουλου Μάντζαρου τα οποία εντοπίστηκαν στο αρχείο. Το πρώτο έχει τίτλο Inno Reale Greco (Ελληνικός Βασιλικός Ύμνος) και ημερομηνία 1/9/1868. Δεν είναι τίποτε άλλο από την αρχή της πρώτης μελοποίησης του “Ύμνου εις την Ελευθερίαν” του Διον. Σολωμού, του μέρους εκείνου δηλαδή που από το 1865 έχει καθιερωθεί ως εθνικός ύμνος της Ελλάδας. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, ότι περιέχεται και η τετράμετρη εισαγωγή της πρωτότυπης εκδοχής για αντρική χορωδία και πιάνο. Ο τίτλος δεν πρέπει να ξενίζει μια και το 1868 και για αρκετά χρόνια ακόμα το συγκεκριμένο έργο θεωρούταν και βασιλικός ύμνος. Το έργο δεv είναι μετεγγραμμένο από τον ίδιο τον συνθέτη, αλλά από τον αρχιμουσικό της Φ.Ε.Κ. Στυλιανό Μπάκα, όπως φαίνεται από μια μεταγενέστερη γραφή πάνω στην παρτιτούρα. Το γεγονός, όμως, ότι είναι γραμμένο σε περίοδο κατά την οποία ο συνθέτης ζούσε ακόμα μας επιτρέπει να τολμήσουμε να υποθέσουμε, ότι μια μετεγγραφή του τόσο γνωστού έργου του από άλλον είχε τουλάχιστον την έγκρισή του. Εντύπωση προκαλεί και η ενορχήστρωση του κομματιού, μια και αυτή περιέχει όργανα κάπως ασυνήθιστα, ακόμα και για την εποχή που γράφτηκε, όπως Oφικλείδα και Bombardon.

Το δεύτερο έργο του Μάντζαρου είναι και αυτό ένας Βασιλικός Ύμνος (Inno Reale). Πρόκειται για έργο για μικτή χορωδία και ορχήστρα πνευστών σε Μι ύφεση μείζονα. Μάλλον πρόκειται για ενοργάνωση του ομώνυμου χορωδιακού έργου για μικτή χορωδία και πιάνο. Δυστυχώς για το έργο αυτό δεν έχουμε χρονολογικές ενδείξεις. Πάντως η ενορχήστωση και η ποιότητα του χαρτιού είναι παρόμοιες με το προηγούμενο έργο.

Ένα άλλο αξιοσημείωτο έργο είναι η Sèrènade d’ Arlequin à Colombine [Σερενάτα του Αρλεκίνου στην Κολομπίνα] του Ναπ. Λαμπελέτ. Είναι ένα έργο για μικρή ορχήστρα (κουιντέτο ξυλίνων και έγχορδα) τυπωμένο μάλλον σε γαλλικό οίκο. Το όνομά του οίκου δε μπορεί να αναφερθεί με βεβαιότητα, γιατί είναι εμφανώς ξυσμένο και δε φαίνεται καθόλου στην παρτιτούρα. Δυστυχώς μέχρι τώρα έχουν εντοπιστεί μόνο ο οδηγός και το μέρος του Τσέλου και του Κοντραμπάσου. Πρόκειται για ένα κομμάτι χαρακτηριστικό της ύστερης περιόδου της “Bell’ Èpoque”, πράγμα το οποίο μας επιτρέπει να το τοποθετήσουμε χρονικά στις αρχές του 20^ου αιώνα.

Απαραίτητη είναι η αναφορά στο έργο του συμφωνιστή Διον. Ροδοθεάτου A Vittorio Emmanuele II, Re d’ Italia [Στον Βίκτορα Εμμανουήλ ΙΙ, Βασιλιά της Ιταλίας]. Πρόκειται για έναν πένθιμο ύμνο (Inno Funebre αναφέρει το πρωτότυπο) αφιερωμένο στον Βίκτορα Εμμανουήλ ΙΙ (1820-1878), τον πρώτο βασιλιά της Ιταλίας μετά την ενοποίησή της το 1861. Χειρόγραφο αντιγραφέα του έργου αυτού βρίσκεται στο Μοντσενίγειο Αρχείο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος.

Ένας άλλος αξιόλογος συνθέτης είναι ο Ιωσήφ Καίσαρης. Στα έργα του βρίσκει κανείς τα περισσότερα από τα μουσικά είδη της εποχής του. Αν και συνέθεσε, εκτός από κομμάτια για ορχήστρα πνευστών, οπερέτες, μουσική για θέατρο ακόμα και συμφωνικό ποίημα, θεωρείται από πολλούς ως ο “Έλληνας Γιόχαν Στράους”, μια και έγινε ευρύτερα γνωστός για τις πόλκες και τα βαλς του, όλα συντεθειμένα στο ύφος του αυστριακού συνθέτη, σύμφωνα με τα κελεύσματα του τέλους του 19^ου αιώνα. Δύο χαρακτηριστικά έργα του αυτού του είδους έχουν βρεθεί στο αρχείο της Φ.Ε.Μ., μια πόλκα (Gardenia) και ένα βαλς (το γνωστό Μη μου Άπτου).

Χαρακτηριστικά, όμως, είναι και δύο εμβατήρια του ιδίου συνθέτη. Ένα πένθιμο αφιερωμένο στη μνήμη του Γεωργίου Α΄, γραμμένο προφανώς το 1913, χρονιά της δολοφονίας του Γεωργίου στη Θεσσαλονίκη και ένα γαμήλιο (Γεώργιος-Μαρία), γραμμένο κατά πάσα πιθανότητα το 1907 για τους γάμο του πρίγκιπα Γεωργίου. Ο Ιωσήφ Καίσαρης ως αξιωματικός του ελληνικού στρατού (ήταν επιθεωρητής των στρατιωτικών φιλαρμονικών) και διευθυντής της μπάντας της ανακτορικής φρουράς ήταν λογικό ορμώμενος από τέτοιου είδους γεγονότα να συνθέτει και ανάλογα μουσικά τεμάχια.

Θα ήταν μεγάλη παράληψη να μην αναφερθούν τα ονόματα του Σωτ. Κρητικού και του Σπ. Δουκάκη, δύο από τις σημαντικότερες μορφές της κερκυραϊκής μουσικής ζωής στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Γεννημένοι και οι δύο το 1888 είχαν και άλλα κοινά σημεία μιας και οι δύο χρημάτισαν κατά διαστήματα αρχιμουσικοί στην Φ.Ε.Μ., αλλά και καθηγητές στο Ωδείο Κερκύρας. Έχουν αφήσει πολλά έργα για ορχήστρα πνευστών τα οποία εξακολουθούν να ακούγονται μέχρι σήμερα. Ο Σωτ. Κρητικός μάλιστα έχει αφήσει ένα μοναδικό divertimento για μπάντα. Μερικά χαρακτηριστικά τους έργα ήρθαν στην επιφάνεια στο αρχείο της Φ.Ε.Μ. Απαραίτητη είναι και η αναφορά στην παρουσία του Γεωργίου Σαμαρτζή, ο οποίος δεν είναι άλλος από το διάσημο ζωγράφο, που είναι πανελληνίως γνωστός για τις προσωπογραφίες του. Παράλληλα, όμως, με την τέχνη του ασχολήθηκε και με τη σύνθεση μικρών μουσικών έργων.

Σε ότι αφορά τους εκτός της Επτανήσου συνθέτες εδώ δεν υπάρχει η ίδια πληθώρα, ενώ οι πληροφορίες οι οποίες μπόρεσαν να συλλεχθούν για κάποιους από τους λιγότερο γνωστούς συνθέτες ήταν ανεπαρκείς. Θα περιορισθούμε στην αναφορά των εντοπισθέντων χορωδιακών έργων του Μανόλη Καλομοίρη, συνθέτης ο οποίος δε χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Ο πλήρης τίτλος των έργων του Καλομοίρη είναι Τραγούδια για Σχολικές, Στρατιωτικές και Εργατικές Χορωδίες. Πρόκειται για μια αναδρομική συλλογή διαφόρων μικρών χορωδιακών έργων του συνθέτη. Στο αρχείο υπάρχουν οι δύο πρώτοι από τους τέσσερις συνολικά τόμους της σειράς (έκδοση 1954).

Κλείνουμε αυτή τη σύντομη παρουσίαση με μια ιδιαίτερη αναφορά στο μέρος του βιολιστή-μαέστρου της όπερας Ο Υποψήφιος του Σπ. Ξύνδα. Ως γνωστό η όπερα αυτή είναι η πρώτη που γράφτηκε πάνω σε καθαρά ελληνικό λιμπρέτο του Ιωάννη Ρινόπουλου. Για πρώτη φορά παρουσιάστηκε στο θέατρο San Giacomo της Κέρκυρας τον Σεπτέμβριο 1867. Έκτοτε παρουσιάστηκε πολλές φορές τόσο εντός όσο και εκτός Κερκύρας, πάντα με μεγάλη επιτυχία. Παρά ταύτα σήμερα η όπερα αυτή μας έχει σωθεί μόνο με τη μορφή σπαρτίτων.

Το εύρημα του αρχείου της Φ.Ε.Μ. είναι το μοναδικό γνωστό ως σήμερα. Έχει διαστάσεις 31,2Χ23,4 και περιέχει και τις τρεις πράξεις του έργου. Σε μια από τις εσωτερικές σελίδες του υπάρχει η ημερομηνία “Κέρκυρα, 10 Μαρτίου 1872”, αλλά δεν διευκρινίζεται αν πρόκειται για ημερομηνία αντιγραφής της παρτιτούρας, ημερομηνία πρόβας ή ημερομηνία εκτέλεσης του έργου. Πρόκειται για μια συντόμευση της παρτιτούρας της όπερας για τον πρώτο βιολιστή της ορχήστρας (γι’ αυτό και η ένδειξη Concertino στη δεύτερη σελίδα)που εκτελούσε και χρέη διευθυντή της την ώρα της παράστασης, αλλά και κατά την προετοιμασία της.

Στην παρτιτούρα αυτή σημειώνονται εμφανώς όλες οι είσοδοι των οργάνων, της χορωδίας και των τραγουδιστών, ενώ περιέχεται και η εισαγωγή του έργου. Επίσης έχουν γραφτεί από άλλο χέρι και με μολύβι ενδείξεις, οι οποίες αφορούν την παράσταση του έργου (όπως Cambia Scena–αλλαγή σκηνής, ή συντομεύσεις), πράγμα που αποδεικνύει, ότι η παρτιτούρα χρησιμοποιήθηκε για παράσταση του έργου (πιθανώς στο San Giacomo).

Η ύπαρξη της παρτιτούρας αυτής με ημερομηνία μόλις πέντε χρόνια μετά την πρώτη παρουσίαση του έργου, μπορεί να φανεί πολύ χρήσιμη σε μια ενδεχόμενη προσπάθεια αναδημιουργίας του έργου, αφού παρουσιάζει μια πολύ κοντινή ως προς το πρωτότυπο μορφή της όπερας και της ενορχήστρωσής της.

Τελειώνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω το Διοικητικό Συμβούλιο της Φ.Ε.Μ., και ιδιαίτερα τον κ. Ιωάννη Τσανταρίδη, για την βοήθειά τους και την υπομονή τους και εύχομαι και άλλα ιστορικά μουσικά σωματεία τόσο της Κέρκυρας όσο και της υπόλοιπης Ελλάδας να ανοίξουν τα αρχεία τους σε μια ουσιαστική μελέτη.

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ

1. Μοτσενίγος Σπυρίδων, Νεοελληνική Μουσική, συμβολή εις την ιστορίαν της, (Αθήναι, 1958).

2. Καλογερόπουλος Τάκης, To Λεξικό της Ελληνικής Μουσικής, Εκδόσεις Γιαλέλη, 1998

3. Τσανταρίδης Ιωάννης, Ιστορική Αναφορά στη Φ.Ε.Μ., ανέκδοτα ιστορικά στοιχεία για το ίδρυμα.

4. Καταστατικόν της εν Κερκύρα Φιλαρμονικής Εταιρείας “Μάντζαρος”, Τυπογραφείο Σ. Λάντζα, (Κέρκυρα, 1925).

5. Προσωπική έρευνα και προσωπικό αρχείο.

 

 

 

 

Έργα Ελλήνων Συνθετών στο μουσικό αρχείο της Φιλαρμονικής Εταιρείας “Μάντζαρος”

 

 

 

Συνοπτικός κατάλογος

 

Επιμέλεια: Κων/νος Καρδάμης

 

ΣΥΝΘΕΤΗΣ	ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ	ΕΙΔΟΣ	ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ	Φ	ΑΚΦ	ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Ανδρώνης Δημήτριος (1866-1918)	Scotisse	Χορός	Κέρκυρα, 28/4/1880	35	5	Διασκευή Σ.Σ. Μπάκα Αφ. στη Φ.Ε.Κ.
Ανδρώνης Δημήτριος (1866-1918)	Canone infinito a due parti alla 5a superiore	----------	Κέρκυρα, 28/11/1906	35	15	Διασκ. A. Visconti
Δουκάκης Σπυρίδων (1888-1974)	10ο Σύνταγμα	Εμβατήριο	-----------------------	38	11	-----------------------------
Δουκάκης Σπυρίδων (1888-1974)	Marcia Religiosa	Θρησκευτ. Εμβατήριο	-----------------------	38	41	-----------------------------
Δουκάκης Σπυρίδων (1888-1974)	Αβέρωφ	Εμβατήριο	Κέρκυρα, 6/7/1906	39	1	Αφ. σε Μιχ. Σαούλη
Ζαφειρόπουλος Κων.	Η Πρόοδος	Εμβατήριο	Κέρκυρα, 20/6/1895	38	26	Αφ. σε Ωδικό Σύλλογο
Ζαφειρόπουλος Κων.	Η Νέα Σημαία	----------	Κέρκυρα, Μάρτιος 1901	38	33	Αφ. στο Δ.Σ. της Φ.Ε.Μ.
Καίσαρης Ιωσήφ (1845-1923)	Gardenia (op. 156)	Πόλκα	-----------------------	35	7	Αφ. σε Κούλα Στράτη
Καίσαρης Ιωσήφ (1845-1923)	Εμβατήριον Πένθιμον Στη σεπτή μνήμη του Γεωργίου Α’	Πένθιμο Εμβατήριο	[Μετά τις 18/3/1913, ημέρας δολοφονίας του Γεωργίου στη Θεσσαλονίκη]	36	26	Αφ. στη Φ.Ε.Μ.
Καίσαρης Ιωσήφ (1845-1923)	Γεώργιος-Μαρία	Γαμήλιο Εμβατήριο	[μάλλον για το γάμο του πρίγκιπα Γεωργίου το 1907]	38	32	Ποίηση Ν. Κοτσελόπουλου
Καίσαρης Ιωσήφ (1845-1923)	Λεωνίδας (op.119)	Εμβατήριο	Αθήνα, Ιούλιος 1904	39	12	---------------------------
Καίσαρης (Ιωσήφ) (1845-1923)	Μη μου Άπτου	Βάλς	Κέρκυρα, 2/2/1906	Τόμος 5	-----	Ενοργάνωση Eug. Pinelli (4/3/1906=> δεύτ. ημερ.)
(Καίσαρης Σπυρίδων) (1857-1946)	Από Φλόγες η Κρήτη Ζωσμένη (Έργο 158)	Εμβατήριο	[Μετά το 1890]	39	13	[Μέρος της οπερέτας “Ολονυκτία στην Κρήτη” Α΄εκτέλεση 4/8/1890]
Κακαρούγκας Αριστ.	Λιέγη	Εμβατήριο	-----------------------	38	39	---------------------------
Καλομοίρης Mαν. (1883-1962)	Τραγούδια για Χορωδίες	Χορωδιακά	[1954]	Χ.Τ.	------	Εκδόσεις Μιχ. Γαϊτάνου/ Τεύχος Ι
Καλομοίρης Mαν. (1883-1962)	Τραγούδια για Χορωδίες	Χορωδιακά	[1954]	Χ.Τ.	------	Ιδιοκτησία του Συνθέτη/ Τεύχος ΙΙ
Καμηλιέρης Λαυρέντ. (1874- 1956)	Inno Popolare per la Societa Filarmonica Manzaro	Ύμνος	[Πριν το 1905, χρονιά αναχώρησης του συνθέτη από Ελλάδα.]	36	6	-----------------------------
Καρύδης Πέτρος	Ο Φλοίσβος των Κυμάτων	Βάλς	Σμύρνη, 4/7/1919 (ημερ. εξωφύλλου)	35	30	Κων/πολη, 31/10/1918 (ημερ. οπισθοφύλλου)
Κρητικός (Θεόδωρ.)	San Dionisio	Θρ. Εμβατ.	---------------------	38	------	---------------------------
Κρητικός Σωτήριος (1888-1945)	Ο Άδης	Πένθιμο Εμβατήριο	Αθήνα, 14/1/1920	36	28	----------------------------
Λαμπελετ Ναπολέων (1864-1932)	Sθrθnade d’Arlequin ΰ Colombine	Έργο για μικρή ορχήστρα	----------------------	X.T.	------	[Έντυπη Γαλλική Έκδοση]
Λαμπίρης Γεώργιος (1833-1889)	Κεφαλονιά	Πόλκα	Κέρκυρα, 1/8/1857	35	22	Διασκ. Στ. Μπάκα
Μαρτινέλλης Ευγένιος	Tutti in Maschera	Passodoppio	-----------------------	38	38	-------------------------------
Μαρτινέλλης (Ευγέν.)	Marche	Εμβατήριο	-----------------------	39	10	[Τίτλος γραμμένος με μολύβι πρόχειρα και πιθανώς μεταγενέστερα]
Ματσέντης Γεώργιος	Passodoppio	-----	-----------------------	38	4	-------------------------------
Μοναστηριώτης Αριστείδης (1876-1949)	La Charmant Soir	Πόλκα	Κέρκυρα, 11/9/1899	38	43	-------------------------------
Μπάκας Σπυρ. Α. (1880-1944)	Marcia Militare	Εμβατήριο	-----------------------	38	14	Αφ. σε Γεώρ. Γιοχάλα, Επιμελητή Φ.Ε.Μ. από Σ.Α. Μπάκα, Επαναλήπτορα/ Εμβατήριον ‘Αναγεννηση’
Μπάκολης Αναστασ.	Σεμίραμις	Βάλς Για Πιάνο	-----------------------	35	23	Αφ. στην επιτροπή της Φ.Ε.Μ
Μπάκολης Αναστασ.	Σεμίραμις	Βάλς Για Μπάντα	----------------------	39	9	Διασκ. Κωνσταντίνος Ζαφειρόπουλος
Μπάκολης Αναστασ.	Κλειώ	Μαζούρκα	----------------------	39	9	Διασκ. Κωνσταντίνος Ζαφειρόπουλος
Ξύνδας Σπυρίδων (1812-1896)	Ο Υποψήφιος	Όπερα	Κέρκυρα, 10/3/1872	Χ.Τ.	------	[Το μέρος του βιολιστή-διευθυντή της ορχήστρας]
Παλλαδινός	Η Θωρηκτή Μοίρα	Εμβατήριο	Αθήνα	Χ.Τ.	------	------------------------------
Παρίδης Ιωάννης (1876-1954)	Μάντζαρος	Εμβατήριο	Πύργος, 10/7/1903	38	18	Παρίδης/ μαθητής στη Φ.Ε.Μ. και αρχιμουσικός στη Φιλ. Πύργου “Ορφεύς”
Παρίδης Ιωάννης (1876-1954)	Τα Ιωάννινα	Εμβατήριο	Πύργος, 15/5/1899	39	20	-------------------------------
Ρεμαντάς Α.	Πένθιμο Εμβατήριο (Εις μνήμη της Μεγάλης Δουκίσσης/ Αλεξάνδρας)	Πένθιμο Εμβατήριο	[1891]	36	35	Αφ. στη Φ.Ε.Μ.
Ρόδιος Δημ. (1862-1957)	30 Τραγούδια δια τετράφωνον χορόν ανδρών άνευ συνοδείας	Χορωδιακά	-----------------------	Χ.Τ.	------	Εκδόσεις Μιχ. Γαϊτάνου
Ροδοθεάτος Διονύσιος (1849-1892)	A Vittorio Emmanuele II, Re d’ Italia	Πένθιμο Εμβατήριο	Κέρκυρα , 28/1/1878	39	27	------------------------------
Σαμαρτζής Γεώργιος (1868-1925)	Η Γυμναστική	Εμβατήριο	-----------------------	38	41	[προφανώς εννοούνται οι γυμναστικές επιδείξεις, οι οποίες πραγματοποιούνταν στην πλατεία εμπρός από το Φρούριο της Κέρκυρας]
Χαλικίοπουλος- Μάντζαρος Νικόλαος (1795-1872)	Inno Reale Greco	Ύμνος	---, 1/9/1868	39	3	[Η αρχή της Α’ Μελοπ. του “Ύμνου” ενορχηστρωμένη από τον Στυλ. Μπάκα και με την πιανιστ. εισαγ.]
Χαλικίοπουλος- Μάντζαρος Νικόλαος (1795-1872)	Inno Reale	Ύμνος	-----------------------	39	16	[Υπάρχουν γραμμένοι και οι στοίχοι του έργου στο μέρος των φωνών και στο μπάσο.]

 

 

ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ

Φ= Φάκελος

ΑΚΦ= Αριθμό Κατανομής Φακέλου

Χ.Τ.= Χωρίς Ταξινόμηση

Αφ.= Αφιέρωση

Διασκ.= Διασκευή

 

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ

Στη στήλη “Παρατηρήσεις” περιέχονται πληροφορίες σχετικά με το έργο ή το συνθέτη του, οι οποίες υπάρχουν επάνω στις παρτιτούρες και δε μπορούν να συμπεριληφθούν στις άλλες κατηγορίες. Όσες πληροφορίες αντλήθηκαν από άλλες πηγές ή αφορούν γενικές παρατηρήσεις εμφανίζονται εντός αγκυλών.