Ο κρόκος είναι πόα πολυετής, με βολβό. Ο βολβός του είναι σφαιρικός, λίγο πεπλατυσμένος, με διάμετρο 2-4 cm. Από το πάνω μέρος του βολβού ξεκινά λεπτός, κοντός βλαστός, απ' όπου θα εμφανισθούν τα φύλλα και τα άνθη. Τα φύλλα τα οποία είναι 6-8 ανά βολβό, παρουσιάζονται στενόμακρα, σχεδόν νηματοειδή, μήκους 30-40 cm. Τα άνθη του φυτού 1-3 ανά βολβό, εμφανίζονται το Σεπτέμβριο - Οκτώβριο. Είναι μονήρη, ακτινόμορφα, μεγάλα και αποτελούνται από 6 πορφυροϊώδη ή λευκοϊώδη πέταλα. Στο κέντρο του άνθους υπάρχουν 3 κίτρινοι στήμονες και η ωοθήκη με το στύλο, ο οποίος χωρίζεται σε 3 κατακόκκινα στίγματα .

Tα αποξηραμένα κόκκινα στίγματα αποτελούν το μεγάλης αρτυματικής αξίας προϊόν (Saffron σε νήματα), για το οποίο και γίνεται η καλλιέργεια του κρόκου. Ο κρόκος ο ήμερος (Crocus sativus L.) είναι φυτό στείρο τριπλοειδές και δεν παράγει καρπούς. Οι υποτιθέμενοι ως γόνιμοι διπλοειδείς πρόγονοι του Crocus sativus είναι τα αυτοφυή ιθαγενή είδη, όπως ο Crocus cartwrightianus, ο οποίος φύεται στις νότιες περιοχές της Ελλάδας και σε μερικά νησιά, ο Crocus oreocreticus, ο οποίος φύεται στην Κρήτη και ο Crocus tourneforti. Τα χαρακτηριστικά του Crocus oreocreticus δεν είναι αρκετά σαφή για να δικαιολογήσουν ξεχωριστό είδος, όπως και του καλλιεργούμενου στο Κασμίρ, Crocus cashmirianus. Η συνεχής διάδοση του Crocus sativus για μερικές χιλιετηρίδες σε πολλές περιοχές της γης, αποδεικνύει ότι ο κρόκος δεν είναι πολύ απαιτητικός σε ειδικές κλιματικές και εδαφικές συνθήκες. Όσον αφορά όμως τη βλαστική αναπαραγωγή του, έχει διαπιστωθεί, ότι απαιτείται περιοδικά η ανθρώπινη επέμβαση.

Ο Kρόκος ο ήμερος (Crocus sativus L.) ή ζαφορά ή σαφράνι, είναι ένα από τα σπάνια φαρμακευτικά, αρτυματικά και με μεγάλη χρωστική ικανότητα φυτά, που απαντάται από πολύ παλιά στην Ελλάδα, όπως προκύπτει από διάφορα κείμενα του Ομήρου, του Πινδάρου, του Αισχύλου, του Θεόφραστου, Διοσκουρίδων κ.ά . Τα αποξηραμένα κόκκινα στίγματα του άνθους του Crocus sativus L. αποτελούν τη δρόγη. Το φυτό Crocus sativus L. (οικογένεια Iridaceae) σήμερα καλλιεργείται σε πολλές περιοχές του κόσμου όπως στην Ινδία, στο Ιράν, στην Κίνα στην Ισπανία, στην Ελλάδα κ.α. Στην Ελλάδα καλλιεργείται στην περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας στο νομό της Κοζάνης, πιο συγκεκριμένα στο χωριό Κρόκος και σ' άλλα μικρότερα χωριά. Είναι βέβαιο ότι το όνομα του χωριού Κρόκος προέρχεται από το φυτό. Στην παγκόσμια αγορά έχει επικρατήσει η εμπορική ονομασία “Saffron”, για να χαρακτηρίσει το προϊόν που προέρχεται από τα άνθη του φυτού κρόκος και συγκεκριμένα τα αποξηραμένα κόκκινα στίγματά του. Η ονομασία αυτή προέρχεται από παραφθορά της Αραβικής λέξης Zafaran, που σημαίνει κίτρινο. Στα Ιταλικά ονομάζεται Zafferano, στα Ισπανικά Azafran, στα Γαλλικά Safran και στα Αγγλικά Saffron.

Ο Κρόκος ή η ελληνική ζαφορά (saffron) όπως συνήθως λέγεται, ανήκει στην καλύτερη ποιότητα σαφράν στον κόσμο. Η ιστορία του ξεκινάει από τον 17ο αιώνα όταν οι Κοζανίτες έμποροι το μετάφεραν από την Αυστρία και από τότε καλλιεργείται σε πολλά χωριά του Νομού Κοζάνης. Εάν υπάρχει κάτι που συνδέεται άμεσα με το δήμο Ελίμειας, αυτό δεν είναι άλλο από την καλλιέργεια του κρόκου, την κύρια πηγή εσόδων του.

Οι κάτοικοι της περιοχής φυτεύουν τον κρόκο κάθε καλοκαίρι. Τα λουλούδια, που βγαίνουν κατά τα μέσα του Οκτώβρη, μαζεύονται από συντροφιές κατά κανόνα γυναικών και μεταφέρονται στα σπίτια με κοφίνια.Η κοπιαστική αυτή εργασία διαρκεί 20-25 ημέρες. Τα στίγματα αφαιρούνται προσεκτικά με το χέρι και αποξηραίνονται για να γίνουν τα βαθυκόκκινα νήματα.Χρειάζονται περίπου 50.000 στίγματα για να προκύψουν 100 γρ κόκκινου κρόκου.

Σήμερα χρησιμοποιείται σε πολλές χώρες της Ευρώπης και στην Αμερική κυρίως ως μπαχαρικό στη μαγειρική, στη ζαχαροπλαστική, στην ποτοποιία, στην τυροκομία και στη βιομηχανία ζυμαρικών ως αρωματική και χρωστική ουσία. Συγκαταλέγεται στα πιο προσφιλή και πολύτιμα μπαχαρικά για το άρωμα, το χρώμα, τις φαρμακευτικές και αφροδισιακές του ιδιότητες. Προσθέτοντας λίγο σαφράν, τα φαγητά μετατρέπονται σε γευστική απόλαυση.

Κάθε χρόνο παράγονται στην περιοχή 6-8 τόνοι σαφράν , που στη συνέχεια μέσα από το συνεταιρισμό φεύγουν, κυρίαρχα, για τις αγορές του εξωτερικού. Το 95% αυτής της ποσότητας εξάγεται χύμα σε μεγάλους πελάτες κυρίως στη Γαλλία, την Ισπανία, την Ιταλία, την Σουηδία και αλλού. Το υπόλοιπο 5% συσκευάζεται από τις ίδιες τις γυναίκες που το καλλιεργούν, ενώ ένα ελάχιστο τμήμα της παραγωγής διατίθεται στην εγχώρια αγορά συσκευασμένο. Το 1971 ιδρύθηκε ο Αναγκαστικός Συνεταιρισμός Κροκοπαραγωγών Κοζάνης που έχει το αποκλειστικό δικαίωμα συλλογής, συσκευασίας και διακίνησης του κρόκου. Σήμερα καλύπτει περισσότερα από 10.000 στρέμματα, απασχολεί περίπου 1.500 αγροτικές οικογένειες του νομού και αποφέρει στην εθνική οικονομία περίπου 1,5 δισεκατομμύριο δραχμές συνάλλαγμα το χρόνο. Αξίζει εδώ να σημειώσουμε ότι στον Κανονισμό του Συμβουλίου της ΕΟΚ με αρ. 2081/92, ο κρόκος του Νομού Κοζάνης βρίσκεται πλέον στο "μητρώο των προστατευομένων ονομασιών προελεύσεως και των προστατευομένων γεωγραφικών ενδείξεων".

Ο κρόκος είναι το πιο πολύτιμο καρύκευμα του κόσμου και πολλές φορές το κόστος του ανταγωνιζόταν γραμμάριο-γραμμάριο αυτό του χρυσού. Σήμερα ένα γραμμάριο στη λιανική κοστίζει περισσότερο από 3 ευρώ, ώστε δικαιολογημένα πολλοί τον αποκαλούν "κόκκινο χρυσό". Η μεγάλη αξία του οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι ο κρόκος ακόμη και σήμερα καλλιεργείται και περισυλλέγεται όπως γινόταν επί χιλιετηρίδες, με τα χέρια. Ο κόκκινος ελληνικός κρόκος, το αγνό αυτό προϊόν της ελληνικής γης, κατατάσσεται στην καλύτερη ποιότητα Saffron στον κόσμο. Πολύτιμο μπαχαρικό, δίνει μία ιδιαίτερη γεύση και χρώμα στο φαγητό, στα ροφήματα, στα ποτά, στα τυροκομικά και σε αμέτρητες άλλες επιλογές. Το βρίσκετε ακόμα και στην περίφημη ισπανική παέλια.